Haft czerwono-niebieski jak sama nazwa wskazuje operuje tylko dwoma kolorami, jednak pomysłowość hafciarek go wykonujących sprawiła, że części stroju rzeszowskiego nimi pokryte nie były monotonne. W tym artykule chcę Ci przedstawić, jak unikano monotonii w hafcie.
Podstawowe pojęcia
Nim przejdziemy do omówienia haftu, chciałbym Cię zaznajomić z dwoma terminami opisującymi strój rzeszowski, z których będę korzystał w dalszej części artykułu.
Pierwszym z nich jest "fartuch", w stroju rzeszowskim nazywano tak wierzchnią spódnicę, która była zdobiona haftem. Szyto ją z sześciu brytów płótna (ok. 70 cm) i suto marszczono górą, dół zaś zdobiono haftem. Taka zmiana nazwy spódnicy jest kłopotliwa do zapamiętania, ale z czasem idzie się do tego przyzwyczaić. Przyczyną tej zmiany jest ewolucja stroju kobiecego. Do płóciennych spódnic zakładano fartuch z przodu, z czasem zaczęto zakładać drugi fartuch na tył i z czasem oba fartuchy połączyły się w jedną wierzchnią spódnicę, zwaną odtąd "fartuchem", a na fartuch zaczęto zakładać zapaskę.
Zapaska jest rodzimą nazwą na fartuch, miała tą samą długość, co spódnica i była szyta z trzech brytów płótna, suto marszczona górą, a haftowana dołem. Z czasem szerokość zapaski zaczęła się zmieniać z trzech brytów płótna do dwóch, a nawet jednego. Ale były coraz bardziej zdobne w haft.
Fartuch i zapaskę zdobiono bardzo podobnie. U dołu znajdowały się dwa pasy haftu. Pierwszy znajdował się u samego dołu stanowiąc wykończenie, wzór był połączony z ząbkami. Drugi znajdował się do 10 cm nad pierwszym i składał się z powtarzających się kompozycji roślinnych. Początkowo zdobiono tylko dół zapaski fartucha, ale z czasem w zapasce zaczęto zdobić również boki.
Kompozycja podstawowa
Zasadę zmiany kolorów omówię na przykładzie zapaski nr 4258MRE ze Staromieścia, znajdująca się w zbiorach Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie. Zastosowano na niej trzy motywy roślinne zbudowane na zasadzie głównej łodygi, elementu wieńczącego i dwóch zestawów elementów, jeden nad łodygą, drugi pod. Poniżej przedstawię Ci zmiany kolorów pochodzące z samej zapaski, jak i opracowane przez mnie.
Następnie powtórzono te wzory 4 razy, a pierwszy wzór jeszcze jedne raz, gdyż szerokość zapaski była niewystarczająca na pełne piąte powtórzenie. Ale wróćmy do zmiany koloru. Mimo powtarzania tych samych trzech motywów, to za każdym powtórzeniem modyfikowano je kolorystycznie, przez co na całej zapasce nie ma identycznej gałązki.
W drugim powtórzeniu odwrócono kolory z pierwszego rzędu, tam gdzie był czerwony jest niebieski, a tam gdzie niebieski czerwony.
W trzecim powtórzeniu wrócono do pierwszego zestawu kolorystycznego, ale zmieniamy jeden z rzędów (górny lub dolny), jak w drugim powtórzeniu. Wzór pierwszy i trzeci ma zmienione elementy poniżej łodygi, a drugi powyżej.
W czwartym kroku ponownie odwracamy kolory całych motywów z kroku poprzedniego.
W piątym koku znów wracamy do pierwszego zestawu, ale zmieniamy kolor elementów położonych odwrotnie do kroku trzeciego, czyli we wzorze pierwszym i trzecim powyżej łodygi, a w drugim poniżej.
W szóstym kroku ponownie odwracamy kolory całych motywów z kroku poprzedniego.
W siódmym kroku wracamy do kroku pierwszego, ale zmieniamy kolor elementu wieńczącego.
W ósmym kroku ponownie odwracamy kolory całych motywów z kroku poprzedniego.
W dziewiątym kroku wracamy do kroku trzeciego, ale zmieniamy kolor elementu wieńczącego.
W dziesiątym kroku ponownie odwracamy kolory całych motywów z kroku poprzedniego.
W jedenastym kroku wracamy do kroku piątego, ale zmieniamy kolor elementu wieńczącego.
W dwunastym kroku ponownie odwracamy kolory całych motywów z kroku poprzedniego.
Jak widzisz zmiany kolorów można jeszcze bardziej modyfikować, choć ostatecznym ogranicznikiem ich stosowania są wymiary fartucha. Nie mniej mam nadzieję, że zaprezentowane przykłady pomogą Ci w tworzeniu ciekawych i bliższych oryginalnym projektów.
Zobacz również:
Haft czerwono niebieski to najmłodszy z haftów stosowanych w rzeszowskim stroju kobiecym. Był najbardziej oryginalną propozycją hafciarską w regionie o czym świadczą jego odmiany - rzeszowska, łańcucka, przeworska i konturowa.
W naszej przygodzie z poznawaniem rzeszowskiego haftu czerwono-niebieskiego, czas na poznanie jego zasad kompozycji. które w połączeniu ze znajomością jego elementów pomogą Ci tworzyć jednocześnie piękne i bliskie oryginałowi wzory.
Haft czerwono-niebieski jak sama nazwa wskazuje operuje tylko dwoma kolorami, jednak pomysłowość hafciarek go wykonujących sprawiła, że części stroju rzeszowskiego nimi pokryte nie były monotonne.